محمد بن عبدالفتاح سراب تنکابنیتنکابنی، محمدبن عبدالفتاح، معروف به سراب، حکیم، فقیه، محدّث و اصولی قرن یازدهم و اوایل قرن دوازدهم است. ۱ - مشخصاتدر ۱۰۴۰ در سراب از نواحی رامسر در خانواده ای عالم و پرهیزگار به دنیا آمد. ۲ - فعالیت علمیمقدّمات علوم اسلامی را در مدارس تنکابن فرا گرفت، سپس به اصفهان رفت [۱]
محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۳۳، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
[۲]
حسن امین، مستدرکات اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۳۶، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۶/ ۱۹۸۷ـ۱۹۹۶.
و از علمای برجسته آنجا چون محمدتقی مجلسی ، محمدباقر مجلسی و آقاحسین خوانساری بهره برد. [۴]
محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۳۳ـ۱۳۴، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
تنکابنی در فقه ، شاگرد محمدباقر سبزواری ، مؤلف ذخیره المعاد ، و در فلسفه شاگرد رجب علی تبریزی بود. [۵]
عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج۲، ص۲۸۴، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ.
[۶]
خوانساری، ج۷، ص۱۰۶.
[۷]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الکواکب المنتشره فی القرن الثانی بعدالعشره، ج۱، ص۶۷۱، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
تنکابنی از محمدباقر سبزواری، محمدباقر مجلسی، محمدعلی استرآبادی، شیخ علی مشهدی معروف به علی صغیر و علی بن محمد معروف به علی کبیر و محمدصادق حسینی اجازه روایت گرفت. او خود نیز از مشایخی بود که اجازه روایت میداد و علمایی چون محمد شفیع لاهیجی، میرمحمدحسین حسینی خاتون آبادی، نوه دختری محمدباقر مجلسی، از او اجازه روایت دریافت کردند. سلسله اجازه محدّثانِ دو قرن بعد نیز به او منتهی میشود. [۸]
خوانساری، ج۷، ص۱۰۷.
[۹]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الکواکب المنتشره فی القرن الثانی بعدالعشره، ج۱، ص۶۷۲، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
[۱۰]
محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۳۵ـ ۱۳۸، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
۳ - فرزنداندو فرزند او، محمدصادق و محمدرضا تنکابنی، از جمله محدّثان و علمای زمان خود بودند که از وی اجازه روایت گرفتند. [۱۱]
محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۳۸، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
محمدصادق از شاگردان علامه مجلسی بود [۱۲]
محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۸۳، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
و محمدرضا طبع شعر داشت و رضا تخلص میکرد. [۱۳]
محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۷۳، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
۴ - درگذشتتنکابنی در ۱۱۲۴ در اصفهان درگذشت و در محله خواجو مجاور تخت فولاد به خاک سپرده شد. بر مزار او عمارت و گنبدی بنا گردید که به تکیه فاضل سراب (تکیه جویباره ایها) معروف است. [۱۴]
حسن امین، مستدرکات اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۳۶، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۶/ ۱۹۸۷ـ۱۹۹۶.
[۱۵]
خوانساری، ج۷، ص۱۰۹.
[۱۶]
محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۴۸، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
[۱۷]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الکواکب المنتشره فی القرن الثانی بعدالعشره، ج۱، ص۶۷۳، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش.
[۱۸]
مصلح الدین مهدوی، لسان الارض، ج۱، ص۱۰۰ـ۱۰۱، یا، تاریخ تخت فولاد، اصفهان ۱۳۷۰ش.
۵ - تالیفاتاز تنکابنی رساله های متعددی در موضوعات گوناگون علوم اسلامی به زبان فارسی و عربی بجا مانده است، از جمله : ۱) اثبات الصانع القدیم بالبرهان القاطع القویم، یا برهان اثبات الصانع، در بیان اعتباری بودن وجود و در باره علم ، قدرت ، عدل و توحید باری تعالی. [۱۹]
محمود فاضل، فهرست نسخه های خطی کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، ج۱، ص۱۶۳، مشهد ۱۳۵۴ش.
[۲۰]
عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۷، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
۲) رساله فی تحریر شبهه التوحید، یا توحید واجب الوجود، تنکابنی در این رساله با نظر به حاشیه ملاصدرا بر الاهیات شفا و رساله ملاشمسای گیلانی و قول عبدالرزاق لاهیجی به تکمیل سخنان آنان در پاسخ به شبهه ابن کمونه پرداخته است. [۲۱]
عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۹، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
[۲۲]
محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، نسخه های خطی، ج۲، ص۱۲۵، ج ۲، تهران ۱۳۴۱ش.
۳) پاسخ به شبهه قائلین به وحدت وجود . [۲۳]
عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۴۰، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
۴) رساله وقوع حرکت در «آن». [۲۴]
عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۴، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
۵) رساله فی تحقیق الحرکه فی المقولات یا ابطال بودن حرکت در مقوله ای از افراد این مقوله. [۲۵]
عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۵، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
[۲۶]
محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، نسخه های خطی، ج۲، ص۱۲۵، ج ۲، تهران ۱۳۴۱ش.
۶) رساله در شبهه جذر اصم. [۲۷]
عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۶، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
۷) سفینه النجاه، در کلام که در آن در باره امامت خاصه بتفصیل بحث کرده است. [۲۸]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۲، ص۲۰۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۸) چند رساله به فارسی و عربی در اثبات وجوب عینی نماز جمعه در غیبت امام زمان عجل اللّه تعالی فرجه و ردّ قائلان به حرمت آن. [۲۹]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۵، ص۶۵، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۰]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۵، ص۷۷، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۱]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۵، ص۷۹۸۱، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳ .
[۳۲]
آستان قدس رضوی، کتابخانه، ج۵، ص۴۳۷، فهرست کتابخانه آستانه قدس رضوی، ج ۵، مشهد ۱۳۲۹ش.
۹) رساله اخبار و اجماع . [۳۳]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱، ص۳۱۰، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۴]
عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج۱۰، ص۵۳۱، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش.
۱۰) حاشیه بر ذخیره المعاد سبزواری . [۳۵]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۶، ص۸۶، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۱) حاشیه بر معالم شهید ثانی . [۳۶]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۶، ص۲۱۰، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳
۱۲) حاشیه بر الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقی ه. [۳۷]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۶، ص۹۷، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۳) حاشیه بر زبده البیان فی تفسیر آیات الاحکام ِ احمدبن محمد مقدّس اردبیل ی. [۳۸]
محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، نسخه های خطی، ج۲، ص۱۲۵، ج ۲، تهران ۱۳۴۱ش.
[۳۹]
۱۷ محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۶، ص۹، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۴۰]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۶، ص۱۰۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۱۴) تفسیر آیه الکرسی . [۴۱]
محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، ج۱، ص۱۴۱، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش.
۶ - فهرست منابع(۱) آستان قدس رضوی، کتابخانه، فهرست کتابخانه آستانه قدس رضوی، ج ۵، مشهد ۱۳۲۹ش. (۲) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۳) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه: الکواکب المنتشره فی القرن الثانی بعدالعشره، چاپ علی نقی منزوی، تهران ۱۳۷۲ ش. (۴) عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ. (۵) حسن امین، مستدرکات اعیان الشیعه، بیروت ۱۴۰۸ـ۱۴۱۶/ ۱۹۸۷ـ۱۹۹۶. (۶) عبداللّه انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، ج ۱۰، تهران ۱۳۵۸ش. (۷) خوانساری. (۸) محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، نسخه های خطی، ج ۲، تهران ۱۳۴۱ش. (۹) محمد سمامی حائری، بزرگان رامسر، بخش ۱، قم ۱۳۶۱ش. (۱۰) محمود فاضل، فهرست نسخه های خطی کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی، مشهد ۱۳۵۴ش. (۱۱) مجلسی، بحارالانوار. (۱۲) مصلح الدین مهدوی، لسان الارض، یا، تاریخ تخت فولاد، اصفهان ۱۳۷۰ش. ۷ - پانویس
۸ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن عبدالفتاح تنکابنی»، شماره۳۹۵۲. |